Strategia rozwoju, czy strategia przetrwania? Transport publiczny w czasie i po pandemii

Okres największych restrykcji w transporcie publicznym związanych z wybuchem pandemii COVID-19 to bardzo trudny czas zarówno dla prywatnych, ale także dla publicznych przewoźników, jakim jest PKS w Raciborzu. Problemy związane z natychmiastową potrzebą całkowitej reorganizacji funkcjonowania spółki i nagły spadek liczby pasażerów to największe punkty „epidemicznego bilansu strat”.

 Od początku pandemii transport publiczny organizowany przez Powiat Raciborski zaczął borykać się z problemami organizacyjnymi. Wskutek restrykcji praktycznie z dnia na dzień wystąpiła konieczność zawieszenia większości kursów i linii. W sposób nagły zainteresowanie korzystaniem z komunikacji publicznej spadło niemalże do zera. Straty w Spółce dotyczyły wszystkich rodzajów wykonywanej działalności przewozowej. I tak po 10 miesiącach 2020 r. spadek przychodów PKS z biletów jednorazowych wyniósł 1 mln 211 tys. zł, spadek przychodów z biletów miesięcznych pracowniczych wyniósł 77,5 tys. zł, a spadek przychodów z biletów szkolnych 1 mln 6 tys. zł. Dodatkowo sytuację pogorszył fakt całkowitego załamania się rynku przewozów komercyjnych, tj. wycieczek i przewozów okazjonalnych, gdzie odnotowano spadek przychodów o 992,6 tys. zł.

Już w marcu br. Zarząd Spółki w porozumieniu ze Starostwem Raciborskim niezwłocznie przystąpił do wprowadzania zmian organizacyjnych w PKS-ie, tak aby przeciwdziałać niekorzystnemu zjawisku. Ograniczono do niezbędnego minimum liczbę autobusów, wyrejestrowując pojazdy, które nie były użytkowane w czasie ograniczeń epidemicznych. Także dzięki zmniejszonej ilości wykonywanej pracy przewozowej ograniczono ilość zakupionego paliwa od niezbędnego minimum. Dzięki wysokiej świadomości pracowników w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zmniejszono wymiar zatrudnienia pracowników do ¾ etatu w okresie od 1 maja do 31 sierpnia, należy dodać, że zmniejszenie wynagrodzenia objęło także Zarząd Spółki.

Całkowite koszty funkcjonowania PKS-u udało się wspólnym wysiłkiem załogi oraz Zarządów PKS i Powiatu ograniczyć w przeciągu 10 miesięcy o 3,1 mln zł. Spółka ze względu na swój charakter, jest spółką samorządową, miała ograniczoną możliwość korzystania z pomocy finansowej oferowanej w uchwalonych „tarczach”. Niemiej jednak dzięki wsparciu Powiatowego Urzędu Pracy uzyskała dofinasowanie do wynagrodzeń  w kwocie 615,3 tys. zł, ponadto umową z ZUS udało się przenieść na 2021 r, płatność składek ZUS za II kwartał 2020 r. w kwocie 500 tys. zł. Działanie te pozwoliło na zachowanie bieżącej płynności finansowej oraz nieprzerwane funkcjonowanie PKS-u w najtrudniejszych miesiącach działalności. Bardzo ważnym elementem wsparcia okazała się rekompensata związana ze świadczeń usług publicznych  przekazywana przez starostwa powiatowe w Raciborzu i Wodzisławiu Śląskim, przy wsparciu wszystkich gmin, które również ponoszą spore wydatki związane z utrzymaniem komunikacji.

Mimo optymistycznego planu dotyczącego kalkulacji rekompensaty, jaki przyjęto na rok 2020 okazało się ze w wyniku ponownego załamania się rynku przewozów, pozostawaniem dzieci szkolnych w domu kwoty przyjęte w budżetach powiatu i gmin nie pokryją całości strat powstałych w komunikacji obejmującej powiat raciborski za całe 12 miesięcy.

Niestety z końcem października sytuacja z wiosny powróciła i kolejny raz w tym roku większość autobusów PKS-u została znowu zatrzymana. Załamały się po raz kolejny przychody spółki. Brak możliwości sprzedaży biletów miesięcznych szkolnych uszczuplił dodatkowo budżet PKS o prawie 400 tys. zł miesięcznie. Taką kwotą zasilane są miesięcznie bilety w roku szkolnym. Przychody Spółki z dotacji uzyskiwanej od Marszałka Województwa (który to jeśli młodzież wykupi bilety dopłaca 50% kwoty), a w przypadku obecnych warunków epidemicznych i wprowadzonych obostrzeń w miesiącach: październik, listopad i grudzień dotacji tej PKS nie miał prawa pobrać wspomnianej rekompensaty „marszałkowskiej”.

Na spotkaniu z włodarzami gmin omówiona została sytuacja w transporcie publicznym obejmującym powiat raciborski oraz sytuacja Spółki PKS. Podkreślić należy że spotkania są prowadzone z wszystkim gminami powiatu raciborskiego, ponieważ to powiat przejął na siebie od gmin obowiązek organizacji komunikacji gminno-powiatowej. Połączenie komunikacji gminnej z powiatową skutkuje przejrzystą siecią kompatybilnych połączeń. Powyższe rozwiązanie nie wymaga w poszczególnych gminach organizacji komunikacji gminnych i tworzenia centrum przesiadkowych umożlwiających skomunikowanie z komunikacją wyższych szczebli, czyli powiatową i wojewódzką. Ponadto możliwe jest zachowanie jednolitego systemu biletowego dla całego obszaru powiatu (jednak jest to możliwe tylko i wyłącznie  przy współfinansowaniu przez gminy transportu).

Ze względu na kolejne ograniczenia w funkcjonowaniu spółki rekompensata związana z pokrywaniem różnicy pomiędzy kosztami utrzymania transportu, a uzyskanymi przychodami gwałtownie wzrosła. Starosta wraz z włodarzami gmin stanął przed dylematem, w jaki sposób zachować ciągłość działania spółki oraz jej gotowość do świadczenia usług w czasie powrotu do normalnego funkcjonowania szkół po zakończeniu się pandemii. Kwota rekompensat wynikająca z umowy zwartej z PKS jest w 75% pokrywana przez gminy powiatu raciborskiego, a w 25 % przez powiat raciborski. W związku z sytuacją epidemiologiczną zanikł popyt na przewozy związane z dojazdami do szkół średnich, wobec czego Starosta Raciborski na ten czas zwiększył udział powiatu w dofinansowaniu rekompensaty do 40%.

Należy mieć na uwadze że komunikacja po ustaniu pandemii powinna spełniać swoje dotychczasowe zadanie czyli szczególnie zapewniać przewozy szkolne zarówno w gminach jak i na poziomie szkół powiatowych. Likwidacja lub mocna redukcja spółki w czasach pandemii mogłaby skutkować bardzo negatywnie w przyszłości, ponieważ już wiosną może się okazać, że PKS musi w pełnej gotowości przystąpić do realizacji wszystkich zaplanowanych linii. Mając na uwadze przyszłość transportu w gminach i powiecie włodarze raciborskich samorządów zdecydowali wspólnie o dalszym dofinasowaniu komunikacji gminno-powiatowej. W wyniku wielogodzinnych negocjacji przyjęto plan działania polegający na częściowej restrukturyzacji transportu poprzez zweryfikowanie zasadności wykonywania przewozów na niektórych liniach czy kursach,  przyniesie to efekt w postaci ograniczenia zatrudnia w spółce PKS, ponadto zdecydowano o podniesieniu wartości rekompensaty przeznaczonej na utrzymanie transportu publicznego w czasie pandemii w celu zachowania gotowości PKS do realizacji zadań przewozowych w kolejnych miesiącach i latach funkcjonowania transportu publicznego w powiacie raciborskim. W dniu dzisiejszym odbyło się zdalne posiedzenie Konwentu Powiatów Województwa Śląskiego na którym to starosta poruszył sytuację utrzymania komunikacji (dopłat) i zaproponował by wspólnie wystąpić do Rządu o wsparcie finansowe w celu poprawy sytuacji finansowej podmiotów odpowiedzialnych za transport publiczny.

Podkreślić należy że systemy transportu publicznego na całym świecie znalazły się w poważnych tarapatach. Mniejsza liczba pasażerów oznaczająca brak wpływów z biletów oraz problemy finansowe samorządów wywołane pandemią mogą w niedługim czasie sprawić, że ten sektor usług publicznych stanie się kolejna ofiarą wirusa COVID-19. Bez wsparcia powiatów i gmin PKS może także stać się także ofiarą pandemii.